مطلع شدیم که مجموعه‌ای ارزشمند شامل لغات و اصطلاحات، ضرب المثل‌ها، آداب و رسوم قدیمی، بازی ها ، شعرهای محلی، متل ها، لالایی ها و … نصرآباد کویر (سفیدشهر) در حال گردآوری و رو به اتمام می باشد.

به همین دلیل جهت آشنایی بیشتر با این مجموعه گفتگویی را که نشریه انتظار سفید شهر با مولف این اثر انجام داده است برای شما آورده ایم:

.لطفاً خود را معرفی کنید.

حسن صفری، دانشجوی ارشد جامعه شناسی و کارمند دانشگاه علوم پزشکی هستم.

.چه نیازی باعث شد که سراغ فرهنگ سنتی و اصیل خود بروید و دنبال حفظ و احیای آن باشید؟

هویت هر جامعه منبعث از فرهنگ آن است و حفظ و ارتقا داشته های قابل اتکا در فرهنگ هر جامعه دوام و قوام هویت جمعی آن را باعث می شود که این رشد و هویت یابی بر روی تک تک افراد آن جامعه نیز تاثیری غیر قابل انکار خواهد داشت. مخصوصا که در این دوره و زمانه رسانه های جدید و شبکه های اجتماعی ما را وادار کرده اند تا با سایرین با یک زبان و یک نوع فرهنگ واحد برخورد کنیم و همین امر باعث می شود تا خرده فرهنگ های غیر مشترک، زبان های محلی و فرهنگ بومی هر منطقه به تدریج از بین برود.

از بین رفتن این داشته ها و ساختارهای سالم و لطیف فرهنگی باعث می شود عوارض و آسیب های اجتماعی در جاهای دیگر جامعه خودبخود نمود پیدا کند.

.مختصراً توضیح دهید نام کتاب که در حال تهیه هستید چیست و به چه پرداخته است؟

«فرهنگ عامه سفیدشهر» و مشتمل بر فرهنگ فولکوریک یا محلی نصرآباد قدیم است که شامل کلیاتی درباره سفید شهر، لغات و اصطلاحات لهجه سفید شهری، بازی ها، کنایه ها و ضرب المثل ها، آداب و رسوم، اشعار ، افسانه ها و تصاویر خاطره انگیز قدیمی از آن محل و رسوم آن می باشد.

.چه دلیلی شما را به سمت تدوین و نگارش این کتاب سوق داد ؟

ابتدا قصد گردآوری لغات محلی سفیدشهر را داشتم. فکر می کردم به ۱۰۰ لغت نرسد و در یک کتابچه یا جزوه ای تدوین خواهد شد اما هر چه جلو رفتم بیشتر به عمق و غنای فرهنگ خودمان پی می بردم . کتاب هم اکنون ۵۵۰ صفحه شده است. اغلب فکر می کردند داشته های دندانگیری در حوزه ی فرهنگی و اجتماعی نداریم و اصلاً به فکر خودم هم خطور نمی کرد در جامعه و لهجه نصرآباد این همه لغت و شعر و ضرب المثل اختصاصی وجود داشته باشد.

.برای نگارش کتاب از کجا شروع کردید؟

ابتدا به اندوخته های خودم رجوع کردم و بعد به جمع های خانوادگی مخصوصاً خانواده ی خودمان و خانواده های فامیل که الحمدالله خیلی پرجمعیت هستند. بقیه لغات را می گفتند یا به طرق مختلف به دستم می رساندند؛ ما هم یادداشت می کردیم. در مراحلی با پیرمردها و پیرزن های با ذوق مصاحبه کردیم و لغات را ضبط کردیم. ابتدا لغات و آثار را با زبان رسمی مقایسه می کردیم. در لغت نامه ها و اینترنت هم جستجو می کردیم که خاص محلی دیگر نباشد.

.چطور شد که به فکر جمع آوری ضرب المثل، شعر و افسانه و تصویر رسیدید؟

در حین همین مصاحبه ها، خیلی ها شعر و ضرب و المثل می گفتند یا به داستان هایی اشاره می کردند. البته جمع آوری اشعار فوق العاده سخت بود چون هر قسمتی از شعر را یک نفر در ذهن داشت و مجبور بودم بقیه آن را از نفرات بسیاری پرس و جو کنم تا شعر کامل شود.

. فکر می کنید چرا این اشعار در فرهنگ نصرآباد رواج داشته است؟

دلیل اصلی اش به خاطر ذوق هنری اهالی بوده و دوام این اشعار به خاطر وجود قالی بافی و اصطلاحا اتاقی به نام کارخانه در داخل هر خانه نصرآباد بوده است. بافنده‌ی قالی احساسات، غم و غصه و شادی و لالایی برای نوزادش را بر روی تخته قالی در قالب شعر می خوانده است و همین امر باعث حفظ و انتقال این فرهنگ شفاهی به نسل های بعدی می شده است. قسمتی نیز به حوزه کشاورزی مربوط می شود و بخشی دیگر نیز اشعار آیینی و مذهبی می باشد.

.چرا این اشعار هم اکنون کمرنگ شده است؟

وقتی رادیو به خلوت قالیباف‌خانه‌ها آمد، خیلی از شعر خواندن های محلی کم شد. چون وضعیت از حالت گفتاری و خوانندگی به شنیداری و شنونده بودن تغییر کرد. چند دهه بعد از آن نیز وقتی قالی بافی کاهش شدید پیدا کرد، به تبع آن بازگویی اشعار به حداقل یا نزدیک به صفر رسید و اشعار رو به فراموشی رفت. وقتی شعری تکرار نشود و ثبت هم نشود برای همیشه نابود می شود.

.چند بیت شعر گردآوری نموده اید؟

۱۸۰ شعر محلی جمع آوری کرده ایم که حدود ۶۰ صفحه از کتاب را شامل می شود. بعضی از اشعار تا ۵۰ مصراع هم می رسد.

.خاطره ای هم در زمینه جمع آوری آثار دارید؟

وقتی با خانم عزت باقری «عزت ماهرخ» مصاحبه داشتیم، به ما گفت ۲۰ سال قبل یک نفر از میراث فرهنگی آمد شعرهای زیادی را ضبط کرد. جالب است در میانه های کار آقای متولی رئیس میراث آران و بیدگل شخصی به نام آقای تراب زاده را برای مشاوره معرفی کردند. فهمیدم که آقای تراب زاده مسؤل احیای میراث کاشان است وقتی رفتم سراغش؛ او در ابتدا از خانمی می گفت که ۲۰ سال قبل درباره لغات و اشعار محلی نصرآباد با او مصاحبه کرده است و فهمیدم کارشناس میراث که با عزت باقری مصاحبه کرده ایشان بوده است. البته آثار جمع آوری شده آن زمان را نداشت ولی در خصوص نحوه موضوع بندی مطالب جمع آوری شده به ما کمک شایانی کرد.

.آقای صفری یکی، دوتا از این اشعار را برای خوانندگان ذکر کنید.

البته فرهنگ شفاهی بسیار متنوع و گسترده است. از متل ها و لالایی ها تا اشعار مذهبی و آئینی و ترانه های عاشقانه ، کودکانه ، اشعار کار و …

در اینجا چند مورد را می آورم:

لالایی می کنم خوابد نمیاد         بزرگِد کردم و یادِد نمی یاد

بزرگِد کردم تا زنده باشی         غلام حضرت معصومه باشی

————————————

لالالالا گلم باشی               تو درمون دلم باشی

بمونی مونسم باشی         بخوابی اَ سرم واشی

—————————–

للا لا لا للایی – گل سرخ سفیدم کی میایی؟
گل سرخ و سفیدم سینه غبغب – منا ول می کنی می ری به غربت
منا ول می کنی حیفد(حیفت) نمی یاد؟ – نمی گی بر سر مادر چه می یاد؟

——————————————-

شب جمعه شود عید محمد- کجا نِی می زنی میرزا محمد؟
کجا نِی میزنی نِی ات فرسَّم (فرستم) – که دسمال کتون بهرت فرسَّم
به دسمال کتون گوشه خطایی – نمی دونَم تو شاهی یا گدایی
اگر شاهی ، گدایی عاقبت مرگ – اگر پیر یا جوونی عاقبت مرگ

—————————————

سَرَمْ درد می کُنَ از بینوایی – مجالم نیس بَرَم خونه ی دایی

سرم درد می کُنَ تا پشت ابروم – مجالم نیس برم خونه ی خَسْروم
———————————————-

حسینم لُر گدایی، لُر گدایی – چه کار داری به کار پادشاهی

چه کار داری که بابایش گدا بود – دو چشم نرگسیش کار خدا بود

گلی از آب میاد بِستان و بو کو- میون زلف زرینش فرو کو (کُنْ)

گلی کز آب میاد بویی ندارَ – حسینم پیش یاریش رو ندارَ

————————————-

بزرگی از قبای نو نمی‌شَ – که گندم ْ گندمْ است و جو نمی‌شَ

—————————————
الهی تا جهان باشَ تو باشی – زمین و آسمو باشَ تو باشی

زمین و آسمو مامور گردد – دو چشم دشمنونِد کور گردد

——————————————

به هر جا می روم راهم کویرَ — جلو راهم درخت زنجفیلَ

درخت زنجفیلم ریشه کردَ — فلک از دست مَ اندیشه کردَ

.. به سراغ لغت های نصرآبادی برویم. تاکنون چند لغت جمع آوری نموده اید؟

تاکنون ۱۲۸۰ لغت گردآوری شده است. سعی کرده ایم در این کتاب لغات از لحاظ تلفظ، نحوه ی نوشتار و معنی، آن را به طور کامل برای مخاطب توضیح دهیم.

.چگونه به این رسیدید لغاتی که جمع آوری کرده اید مختص نصرآباد است؟

لغات زیادی جمع کردیم. حدود دو سوم از لغاتی را که مشترک بود حذف کردیم. زیرا آنها را با فرهنگ لغات معین و دهخدا و اینترنت و دوستان همشهری و کارشناسانی از تهران و اصفهان در میان می گذاشتیم تا خاطرمان جمع شود که لغت فقط مخصوص نصرآباد است و جای دیگر کاربرد نداشته است. البته لغات رسمی هم که در لهجه ی نصرآبادی به لحاظ آوا خیلی تغییر کرده است را نیز در کتاب آورده ایم.

. دسته بندی لغات در کتاب چگونه است؟

ابتدا به صورت حروف الفبا بود اما وقتی حجم لغات و مطالب زیاد شد به صورت موضوعی دسته بندی کردیم. مثلاً لغات بخش کشاورزی، قالی بافی، دام و طیور، پوشاک، بنّایی، خانواده، اشعار و… .

.می توانید مثالی بزنید؟

مثلا در مناسبات خانوادگی واژه های زیادی داریم فرضا «یاده» که معنی «جاری» می دهد. واژه ی «باخسوره» معنی «پدر همسر» و کلمه ی «خَسرو» معنی «مادر همسر» می دهد. «داییزه» به معنی «خاله»

.در قالی بافی چه کلماتی مختص فرهنگ نصرآباد است؟

لغت زیاد است مثلا ما گره زدن را می گوییم مُرگ زدن، اما نام بعضی رنگ های قالی مثل «چناری»، «گُلی»، «دوده ای»، «بیدی»، «خوش رنگ» و «سوخته ای» و … اختصاص به نصرآبادی ها دارد و جای دیگر کاربرد ندارد.

.چند جمله با لهجه نصرآبادی می توانی بگویی؟
فرضا در قالیبافی وقتی شخصی نقشه را برای دیگری می خواند: چاله کرمیا وانه، دو تا سوخته، خوشرنگ جاش، چناریا بُبُر، یکی دودی، بیدیا بیار، بقیه حصّه را اَ او وَر واگیر کو؛  فِرز ریشه بزن!

یا برای انواع  راه رفتن الاغ می توانند بگویند: ای خر غیر ایکه می تونَ  لوکه و یورقه بَرَ می تونَ یورتمه و چارپاشنَم برَ

یا در کشاورزی برای آبیاری زمین و تغییر مسیر جوی آب : تا آب چاق ای تیغا و پمبه‌چوقا و چیلا را بزار پشت برجه تا آب بَرَ تو کردو تخم قندا و دَسَّمبوا

یا برای شنا کردن در استخر و زدن پشتک وارو: رفتیم سِلخ شلُوْ کنیم یَ عالومه پنجاقلی زدیم.

. اشاره به ضرب المثل داشتید. چه تعداد کنایه و ضرب المثل در کتاب شما وجود دارد؟

حدود ۱۹۰ کنایه و ضرب المثل داریم که مختص نصرآباد است و یا در کمتر جایی دیده ام استفاده شود. شاید کسی باورش نشود که نصرآباد چنین ضرب المثل هایی دارد. جامعه ای که بتواند ضرب المثل بسازد، یعنی خلاقیت بالایی داشته است. زیرا گفتن ضرب المثل، هنر می خواهد.

. یک مثال از ضرب المثل هم برای خوانندگان بزیند.

«زیادی زرنگی کنی میجی او ور خر» اگر کسی بیش از اندازه بخواهد به نفع خودش مسائل را تمام کند باز به ضررش تمام می شود. یا « تا مُرغاش تُخ بیان» کنایه از وعده نامعلوم یا اصطلاحا وعده سر خرمن دادن است.

« پشت سر خر را نرو لقت می خوری »{ پشت سر الاغ راه نرو لگد می خوری} دنبال احمق اگر حرکت کنی ضربه می خوری

. به جزء مواردی که گفتید، چه بخش هایی دیگری در کتاب هست؟

یک افسانه ی قدیمی نصرآبادی نیز در کتاب هست که داستان «عمو جعفر» نام دارد. در پایان کتاب برای درک بهتر معانی واژه ها تصاویری نیز اضافه کرده ایم. برخی کلمات نیاز به تصویر داشته است مثلاً نصرآبادی ها از اصطلاح «آسیاب مورچه» برای دام مورچه خوار که در حقیقت لارو سنجاقک است، استفاده می کنند. ما با تصویر نشان داده ایم. فرضا فضاهای خانه های قدیمی یا طبیعت مثلا عکسهای «فاشه»، «سَنقُر» ، «بوته ی مار» و خیلی موارد دیگر. البته بخش فرهنگ ایثار و عزاداری نصرآباد نیز به صورت تصویری در کتاب گنجانده شده است.

.این دو بخش شامل چه تصاویری است؟

عکس رزمندگان و شهدای نصرآباد در جبهه ها می باشد و تصاویر عزاداری هم مربوط به ماه محرم و سنت هایی مثل نخل برداری، زنجیرزنی، طوق برداری، مراسم حسین حسین، حلیم پزان و… است که در کتاب آورده ایم.

. به نظر خودتان چاپ این کتاب چه اثرات فرهنگی خواهد داشت؟

خیلی از مشکلات ما بخصوص نسل جوان به خاطر بحران هویت است. مطمئن باشید جوان نصرآبادی با خواندن این کتب و اشعار آن به فرهنگ و تاریخ خودش افتخار خواهد کرد. دنیا به این نتیجه رسیده که باید به دنبال فرهنگ اصیل خود رفت. این کتاب به ما به عنوان یک نصرآبادی اعتماد به نفس می دهد.

.گردآوری کتاب چقدر زمان برده است؟

حدود ۳ سال زمان برده است. بعضی روزها تا ۵ ساعت وقت برده است. برای هر حرف و هر کلمه ی این کتاب، باید تحقیق و بررسی می کردیم زیرا منبع خاصی در اختیار نداشتیم. تقریبا حدود ۱۰۰ نفر کم و زیاد در این زمینه همکاری کرده اند.

.چه عاملی باعث شده تا کنون چاپ نشود؟

بحث هزینه های مالی است که حدود ۱۰ میلیون تومان نیاز است. با حساب این هزینه، کتاب باید حدود ۲۰ هزار تومان به فروش برسد تا سوددهی داشته باشد ولی چون ما به دنبال سود نیستیم و دوست داریم با نصف این قیمت به فروش برسد و مردم آن را تهیه کنند، لذا به کمک نیاز داریم تا حداقل هزینه های چاپ تأمین گردد.

. به نظرتان چه کسانی باید در این زمینه پیش قدم شوند؟

مسؤلین شهر می توانند کمک کنند تا این اثر فرهنگی و ماندگار چاپ شود. خیّرین و دلسوزان فرهنگ شهر هم می توانند کمک حال ما باشند.

 با تشکر از اینکه در این مصاحبه شرکت نمودید.